Etnografia ziemi sieradzkiej

Ziemia Sieradzka jako jeden z pięciu podregionów etnograficznych w regionie łódzkim wyróżnia się swoją odrębnością kulturową widoczną w sztuce ludowej, stroju, muzyce i występowaniu niektórych zwyczajów i obrzędów. Najwięcej cech regionalnych zachowało się we wsiach położonych najbliżej Sieradza (dzisiejsze dzielnice – Monice, Zapusta Mała i Wielka, Męka, Jeziory, Woźniki), Chojne, Wiechucice, Ruda, Kłocko. Tutaj podtrzymywane są tradycje noszenia stroju, dawnej obrzędowości, twórczości ludowej oraz rękodzieła artystycznego.

Folklor i sztuka ludowa sieradzkiego rozwinęły się w XIX w. Okres jesienno-zimowy obfitował w ludowe zwyczaje i obrzędy, a religijna obrzędowość świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy sprzyjała temu bujnemu rozwojowi.

Wielkie zasługi dla zachowania kultury ludowej Ziemi Sieradzkiej wniosła społeczna działaczka, pisarka i folklorystka Ignacja Piątkowska oraz polski etnograf i krajoznawca Stanisław Greave. Na wieczorach literacko poetyckich u pisarki gościli m.in. Zygmunt Gloger, Władysław Reymont, Michał Rawita Witanowski, czy poeta Witold Łaszczyński.

Twórczość ludowa w Sieradzkim jest bardzo różnorodna. Do niedawna w regionie działało kilkudziesięciu twórców uprawiających różne dziedziny sztuki ludowej (m.in. rzeźbę, tkactwo, malarstwo, garncarstwo, hafciarstwo, wycinankarstwo, zdobnictwo obrzędowe, plecionkarstwo). Najbardziej znanym rzeźbiarzem był Stanisław Korpa (uprawiał też malarstwo i wycinankarstwo) z Rudy pod Sieradzem, którego prace związane są głównie z obrzędowością doroczną i rodzinną. Jego postaci mają charakterystyczne trójkątne twarze a ubrane są w barwne sieradzkie stroje. Inni twórcy rzeźbiarze to Szczepan Mucha (1908-1983) ze wsi Szale koło Klonowej (jego zagroda, warsztat i niektóre prace znajdują się w skansenie sieradzkim). Jerzy Kaczmarek (1926-2004) ze wsi Wróblew oraz Czesław Czekalik czy wreszcie Krzysztof Marczak (ur. 1962) ze wsi Pruchna. Bardzo uznaną twórczynią była Józefa Chaładaj z Monic – laureatka nagrody O. Kolberga, doskonała tkaczka (tkactwo wełniane), hafciarka, wycinankarka specjalizująca się w wielobarwnych mazurach o motywach geometrycznych i roślinnych. Garncarstwo uprawiali: Hieronim Muszyński (1920-1996), Tadeusz Tomala, Jan Ambroziak z Sieradza oraz Feliksa Gruchot ze Stefanowa Barczewskiego, zaś rzeźbę ceramiczną Jadwiga Grala z Burzenina. Obecnie tradycje ludowe są kultywowane w twórczości takich osób jak:, Kazimiera Balcerzak z Sieradza (wycinanka, haft, koronka, plastyka obrzędowa), Józef Bogusławski (rzeźba), Irena Sapiejka (koronka szydełkowa i haft), Wiktoria Marczak (plastyka papierowa i obrzędowa).

Tradycje ludowe kultywowane są również przez zespoły folklorystyczne, placówki kultury oraz dokumentowane w różnych technikach etnograficznych (np. produkcja filmów edukacyjnych.) Reprezentacyjną grupą artystyczną ziemi sieradzkiej jest znany i ceniony w kraju i zagranicą „Zespół Tańca „Sieradzanie” (występowali: w Niemczech, Jugosławii, Bułgarii, Danii, Francji, Tadżykistanie, Macedonii, Turcji, Portugalii, na Węgrzech i Słowacji, Słowenii i Włoszech). Zespół przedstawia tańce, pieśni i obrzędy z różnych regionów Polski, a także tańce narodowe: polonez, mazur, krakowiak. Nie mniej znany jest Zespół Obrzędowy z Chojnego. W swoim repertuarze ma zwyczaje i obrzędy ludowe związane z życiem sieradzkiej wsi (Wesela Sieradzkiego, Majówka, Dyngus), dawne wierzenia, tańce powszechne i obrzędowe oraz współcześnie zmieniająca się wieś.Regionalne tańce takie jak: oberek, owijok, chodzony, drygany czy też obrzędy jak: darcie pierza, pieśni dziadowskie, żebracze kultywuje w swojej działalności Zespół Taneczny „Ziemia Sieradzka” a Zespół Śpiewaczo-Obrzędowy „Kliczkowianki” z Kliczkowa Małego prezentuje autentyczne widowiska oparte na zwyczajach i obrzędach, wierzeniach dawnej wsi, a także piosenki ludowe i przyśpiewki.

Dorobek etnograficzny i folklorystyczny jest corocznie prezentowany na powiatowych i gminnych uroczystościach dożynkowych, podczas ważnych wydarzeń państwowych i kościelnych (Boże Ciało, pielgrzymka na Jasną Górę) a także w trakcie przeglądów ludowych kapel i festiwali folklorystycznych. W takich okolicznościach można zapoznać się z tradycyjnym strojem sieradzkim.

Strój kobiecy składał się: ze stónika (suknia letnia), okazałego dookolnie haftowanego fartucha, kaftana zwanego szackiem i czerwonego prążkowanego wełniaka (rzadziej zielonego) zakładanej na plecy zapaski oraz robionej na drutach chustki pachowe białej lub czarnej. Męski strój stanowił lniana biała koszula, czerwony prążkowany spencerek, zielone prążkowane spodnie. Dziś spotkać można te stroje jako asysty w kościołach Sieradza i okolic.